Uzasadnione odchodzenie od „papierologii”, także co do różnych rozliczeń obywateli z państwem, następuje jednak bez odpowiednich przepisów przejściowych oraz wyłączeń uzasadnionych wiekiem i brakiem kompetencji cyfrowych. Rzecznik praw obywatelskich ma zastrzeżenia co do zgodności tych działań z konstytucyjną zasadą niedyskryminacji oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia.
Rzecznik wystąpił w tej sprawie do ministra rodziny w związku ze skargą osoby z pokolenia 60+. Wskazała ona na obowiązek składania miesięcznej deklaracji rozliczeniowej wyłącznie elektronicznie. Wniosek ten był podstawą wystąpienia RPO do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem RPO, wyjaśnienia Prezes ZUS – jakkolwiek bardzo cenne i ważne z punktu widzenia działań promocyjnych – nie są jednak odpowiedzią na realny problem.
Zjawisko wykluczenia cyfrowego seniorów
RPO przypomina, że 24 czerwca 2021 r. do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dodano art. 47b i art. 47c, zgodnie z którymi płatnik składek zobowiązany jest założyć profil informacyjny w systemie teleinformatycznym ZUS. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku profil informacyjny zostanie założony przez ZUS. Przepisy te weszły w życie 1 stycznia 2023 r.
Zdaniem RPO, problem wpisuje się w zjawisko obejmujące wykluczenie cyfrowe seniorów, a także obowiązek państwa zagwarantowania efektywnej legislacji zakazującej dyskryminacji ze względu na wiek. Ma to także, jak podkreśla, znacznie szerszy wymiar. Efektywne zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu seniorów wymaga edukacji, które od lat brakuje.
RPO pragnie, aby ta m.in. sprawa przyczyniła się do rozpoczęcia szerszej dyskusji obejmującej temat wykluczenia cyfrowego seniorów, możliwej dyskryminacji oraz ageizmu. Jak poinformowano przy okazji, działająca przy RPO Komisja Ekspertów ds. Osób Starszych przedstawiła ostatnio opinię wraz z rekomendacjami co do podjęcia działań w sprawie cyfrowej sprawozdawczości i rozliczeń podatkowych organizacji pozarządowych. Problemy te dotyczą najczęściej organizacji zrzeszających osoby starsze, z których większość nie ma odpowiednich kompetencji cyfrowych.
W ocenie Komisji ds. Osób Starszych, obecna sytuacja nie tylko wymaga dodatkowych zabiegów organizacji, by spełnić wymogi, ale prowadzi również do dyskryminacji osób starszych, które często same rezygnują z członkostwa we władzach organizacji wiedząc, że nie poradzą sobie z cyfrowymi obowiązkami, bądź nie są do tych władz wybierane z uwagi na brak kompetencji cyfrowych. Zdarzają się także sytuacje, w których sprawozdania czy rozliczenia podatkowe formalnie są podpisywane przez seniorów, ale faktycznie robią to inne osoby, mające odpowiednie kompetencje, ale bez uprawnień. Dodatkowym problemem są koszty rozliczeń podatkowych. Mogą one być podpisywane wyłącznie podpisem elektronicznym, za który organizacje muszą zapłacić.
Potrzebne wyłączenia i okresy przejściowe
Zdaniem RPO, automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków „papierowych” w obowiązki cyfrowe bez odpowiednich przepisów przejściowych, a także możliwych wyłączeń uzasadnionych okolicznościami – wiekiem i brakiem kompetencji cyfrowych – budzi zastrzeżenia nie tylko co do prawidłowej legislacji, ale także zgodności z zasadą niedyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP) oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia (art. 25 Karty Praw Podstawowych UE).
RPO prosi minister rodziny i polityki społecznej o pochylenie się nad tematem, a także o zabranie głosu w dyskusji na temat konieczności wspierania osób starszych w świecie zdominowanym przez cyfryzację. Chodzi także o wprowadzanie takich rozwiązań, które w przypadku braku możliwości nabycia kompetencji cyfrowych nie będą doprowadzać do wykluczenia tych osób. Pod rozwagę poddaje także podjęcie odpowiednich działań legislacyjnych.
Źródło: oprac. za prawo.pl. Zdjęcie ilustracyjne – fot. Shutterstock.
