Ludziom starszym, ludziom nieuleczalnie chorym, ludziom żegnającym się ze światem należy się godna opieka. Tymczasem dostępność do opieki hospicyjnej jest niewystarczająca. Świadczenia wymagają zmian, zwłaszcza na obszarach wiejskich – wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek.
Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w sprawie stanu opieki paliatywnej na obszarach wiejskich do ministra zdrowia Adama Niedzielskiego, minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg i prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Filipa Nowaka.
RPO wskazał, że od dłuższego czasu zajmuje się zagadnieniem pomocy dla umierających na wsi. W maju 2022 r. zorganizował – wspólnie z Fundacją Hospicjum Proroka Eliasza – konferencję w tej sprawie. Zgromadziła ekspertów, praktyków i przedstawicieli instytucji publicznych. Jej efektem jest wystąpienie generalne zawierające postulaty dotyczące stanu opieki paliatywnej na obszarach wiejskich.
W wystąpieniu Wiącek przypomniał, że temat godnego starzenia się, chorowania i umierania na wsi był także tematem konferencji zorganizowanej przez RPO w 2019 r. Ówczesny rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar wystąpił po niej do szefów resortów: zdrowia, rodziny i polityki społecznej oraz szefa NFZ, w którym wskazał na liczne problemy systemowe, z jakimi borykają się pacjenci w dostępie do opieki hospicyjnej. Dodał, że niedawna konferencja była kontynuacją działań w zakresie podnoszenia w przestrzeni publicznej problemów i stanu opieki paliatywnej.
Wskazał też w wystąpieniu, że największe problemy w zakresie świadczenia opieki paliatywnej i hospicyjnej są na obszarach wiejskich, które stanowią ponad 90 proc. terytorium Polski i zamieszkuje na nich 40 proc. polskich obywateli. Tymczasem – jak podkreślił – szybkiemu starzeniu się populacji wsi towarzyszy słabo rozwinięta infrastruktura, ograniczony dostęp do transportu publicznego, usług społecznych i opieki zdrowotnej, co negatywnie wpływa na jakość życia najstarszych mieszkańców i ich prawo do opieki i godnej starości.
RPO wskazuje, że rolą hospicjum nie jest dbanie o godną śmierć, lecz dbanie o godne życie do końca – pełne empatii, miłości i szacunku. Powinno zapewniać ochronę godności ludziom starszym, ludziom nieuleczalnie chorym, ludziom żegnającym się ze światem. „Godność w tym zakresie oznacza, że każdy człowiek powinien być zawsze w centrum zainteresowania. Wobec czego każdy człowiek ma prawo do szczęścia, do szacunku i prawo do cieszenia się życiem, niezależnie od tego, w jakiej fazie życia się znajduje” – napisał.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że z analiz wynika, iż nierówności w zdrowiu osób starszych wynikają z czynników społecznych. „Niekorzystna sytuacja mieszkańców wsi wobec mieszkańców miast wynika przede wszystkim z gorszego statusu społeczno-ekonomicznego, a nie miejsca zamieszkania. Zniwelowanie nierówności w zdrowiu wśród starszych Polaków wymaga zapewnienia poprawy poziomu edukacji i opieki zdrowotnej na wcześniejszych etapach życia przyszłych seniorów” – wskazał Wiącek.
Podał, że z badań wynika, iż ponad 71 proc. (ponad 2,4 mln) osób mieszkających na terenach wiejskich w wieku 60 lat i więcej nie używa internetu. „Seniorzy nie korzystają z internetu w sprawach związanych ze swoim zdrowiem – mniej niż połowa deklaruje zainteresowanie dodatkowym, zdalnym kontaktem z lekarzem” – napisał. Dlatego – według RPO – warto tak kształtować nie tylko rozwiązania prawne, lecz i faktyczne, aby osoby wykluczone cyfrowo nie były wykluczone ze społeczeństwa.
RPO wskazał, że Polska wieś starzeje się szybko. Dlatego – podkreślił – jest konieczne przejście od opieki rodzinnej do opieki instytucjonalnej. „Natomiast opieka instytucjonalna w obecnym czasie jest przeciążona oraz występują na jej gruncie problemy z dostępnością i jakością tej opieki, co w szczególności uwidacznia się na terenach wiejskich” – zaznaczył.
Jak czytamy w wystąpieniu rzecznika, w opiece senioralnej występują takie problemy jak: niedofinansowanie, braki kadrowe czy niedostateczne powiązanie opieki medycznej i społecznej. Problemem są tutaj zasady funkcjonowania Pielęgniarskiej Opieki Długoterminowej Domowej (PODD), czyli nad obłożnie i przewlekle chorym przebywającym w domu. W praktyce, nie każdy przewlekle chory przebywający w domu może otrzymać taką opiekę – lekarze POZ często nie wiedzą, co to jest PODD, jakie są kryteria kwalifikacji i gdzie w swoim rejonie szukać takiej usługi. Występują również problemy z długim czasem oczekiwania na przyjęcie do PODD.
RPO wskazał, że źródłem wykluczenia chorych i ich rodzin są również choroby demencyjne. Zauważył, że w aspekcie społecznym ta grupa osób jest często pomijana, a liczba osób chorych na demencję jest niedoszacowana i nie ma systemu opieki dla takich osób.
„Należy wyodrębnić obszary wykluczenia powiązane z chorobą demencyjną na terenie wiejskim – w przypadku osoby chorej jest to m.in. ograniczony dostęp do specjalistów i diagnostów, ograniczony dostęp do wsparcia instytucjonalnego, trudności w przemieszczeniu się na większe odległości, a w przypadku rodziny chorego, m.in. ograniczony dostęp do specjalistów, ograniczona możliwość zapewnienia opieki dla chorego czy trudność godzenia pracy i opieki” – napisał Wiącek.
„Podkreślenia wymaga także nieprzygotowanie rodzin do życia z osobami chorującymi na choroby demencyjne oraz brak powszechnej świadomości na temat specyfiki tej choroby. Istotne jest, aby osoby chore z demencją, jak i ich rodziny zamieszkujące tereny wiejskie, znalazły miejsce w systemie zarówno pod względem edukacyjnym, jak i wsparcia medycznego” – dodał.
W wystąpieniu RPO przedstawił również opracowany przez Fundację Hospicjum Proroka Eliasza nowy model działania hospicjum polegający m.in. na poprawie dostępności opieki dla osób przewlekle, nieuleczalnie chorych, umierających oraz ich opiekunów na terenach wiejskich, a także poprawie jakości życia osób chorych i ich umierania oraz zapewnienie wsparcia wytchnieniowego dla opiekunów domowych.
Celem tego modelu jest wsparcie osób zależnych w ich lokalnej społeczności i unikanie tak długo, jak to jest możliwe, umieszczenia ich w domach pomocy społecznej lub hospicjach stacjonarnych. Odpowiada on na problemy społeczne, które dotyczą w szczególności: niewystarczającej liczby miejsc świadczących profesjonalną opiekę, ograniczeń we wskazaniach do przyjęcia do opieki paliatywnej, braku środków, niedoborów personelu.
Rzecznik wskazuje, że model opracowany przez Hospicjum Proroka Eliasza można powielać i może on służyć innym, działającym na terenach wiejskich, jednostkom o podobnych potrzebach zdrowotnych.
Wiącek przywołuje też inny innowacyjny projekt „Dać to, czego naprawdę potrzeba” polegający na stworzeniu sieci zasobów na obszarach wiejskich pomagających na wielu poziomach – od pomocy sąsiedzkiej i grup nieformalnych po organizacje sektora publicznego i organizacje pozarządowe.
RPO podkreśla, że opieka paliatywna i hospicyjna jest świadczeniem gwarantowanym. Jednocześnie wskazuje, że rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej zawiera ograniczony wykaz chorób kwalifikujących do leczenia z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej. Według rzecznika oznacza to, że pod opieką hospicjum można umrzeć tylko na kilka chorób wskazanych w tym rozporządzeniu. Wiącek zaznaczył, że pod opieką hospicjów powinny być wszyscy pacjenci umierający, niezależnie na jaką chorobę dana osoba umiera.
Źródło: oprac. za wroclaw.tvp.pl. Zdjęcie ilustracyjne – fot. Shutterstock.
